ΤΕΧΝΗ & ΠΟΛΙΤΙΚΗ

• 

Στο άρθρο αυτό παραθέτω ένα κομμάτι από μια εργασία μου στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης στο μάθημα τέχνη και πολιτική. Και πιο συγκεκριμένα αφορά την περίπτωση της χάρτας του Ρήγα Φερραίου.

Ένα από τα αντικείμενα το οποίο χρησιμοποιήθηκε στο παρελθόν και μέχρι την εποχή του Ψυχρού Πολέμου ως μέσο διάδοσης και προβολής ιδεών είναι ο ΧΑΡΤΗΣ. Είναι ένα πολυμέσο το οποίο δεν έχει μόνο την γεωγραφική διάσταση αλλά και την ιστορική , την οικονομική , την πολιτική , την εθνολογική ,τη γλωσσολογική , τη θρησκευτική και πλήθος άλλων θεματικών επιλογών. Στους παλιούς χάρτες και μάλιστα αυτούς από τα μέσα του 16^ου αιώνα έως τις αρχές του 19^ου υπάρχει και η διάσταση της  ΤΕΧΝΗΣ. Αυτή εκφραζόταν κυρίως στο διάχωρο των χαρτών όπου αναγράφονταν η ταυτότητά τους , δηλαδή το όνομα του χαρτογράφου , η απεικονιζόμενη περιοχή , η χρονολογία η πόλη όπου συντάχτηκε και πλήθος άλλων πληροφοριών. Το διάχωρο αυτό οι χαρτογράφοι συνήθιζαν να το πλαισιώνουν με διακοσμήσεις που είχαν σχέση με το παρελθόν ή το παρόν της χώρας, τις ενδυμασίες των κατοίκων και άλλα χαρακτηριστικά της περιοχής. Ενίοτε η φιλοτέχνηση αυτού του σημείου τους έδινε την ευκαιρία να εκφράσουν την ιδεολογία τους ή τις πολιτικές τους θέσεις.

Από τον 16^ο έως τις αρχές του 19^ου αιώνα σε πολλούς χάρτες έχουμε παραστάσεις όπου οι χαρτογράφοι ως φορείς του διαφωτισμού και του ουμανισμού θρηνούν για την κατάντια αυτής της χώρας , ενώ συγχρόνως υμνούν το αρχαίο κλέος.

Θα πρέπει να αναφερθούμε και σε έναν Έλληνα χαρτογράφο ο οποίος συνέταξε έναν χάρτη των Βαλκανίων πολύ γνωστό σε μας τους Έλληνες. Πρόκειται για τον εθνομάρτυρα  Ρήγα Φερραίο ο οποίος με τη ΧΑΡΤΑ του διαστάσεων 2,05 επί 2,05 μέτρων τύπωσε το 1797 στη Βιέννη κατόρθωσε να περάσει μηνύματα μέσω των παραστάσεων και των ειδικών αναφορών του. Τα μηνύματα αυτά δόθηκαν με αλληγορικό τρόπο και ήταν διαφωτιστικά για τους υπόδουλους Έλληνες αλλά και προπαγανδιστικά για τους υπόλοιπους Βαλκάνιους. Ως οπαδός του διαφωτισμού και του ουμανισμού τοποθετεί ως κυρίαρχη μορφή στο χάρτη του την προσωποποιημένη Επιστήμη . Προσθέτει την Ακρόπολη των Αθηνών , σκηνή από Ολυμπιακούς Αγώνες και τον Ηρακλή με ρόπαλο να αγωνίζεται με έφιππη Αμαζόνα  που κρατά δόρυ με διπλό πέλεκυ . Το ρόπαλο ήταν σύμβολο των Ελλήνων ενώ ο διπλός πέλεκυς των Περσών. Η παράσταση συμβολίζει τους αγώνες των Ελλήνων με τους λαούς της Ανατολής , υπαινισσόμενη τους Τούρκους. Συγχρόνως χαράζει 161 αρχαία νομίσματα και τα ονόματα των μεγάλων ανδρών της κλασσικής Ρωμαϊκής , της Βυζαντινής αλλά και της Οθωμανικής περιόδου. Σε ένα σημείο χάραξε τη σφραγίδα του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου και από κάτω γράφει : < κι εδουλωθημεν > ως μελαγχολική κατακλείδα.

Προφανώς η Χάρτα είχε ως στόχο την αφύπνιση των Ελλήνων και συγχρόνως να πείσει τους υπόλοιπους Βαλκανικούς λαούς ότι ανήκουμε σε έναν ενιαίο γεωγραφικό χώρο. Διακηρύσσει έμμεσα την από κοινού ανάληψη δράσης και προσεγγίζει συγχρόνως τους πιο φιλελεύθερους και πληροφορημένους Οθωμανούς.

Η ΧΑΡΤΑ ΤΟΥ ΡΗΓΑ θεωρήθηκε βραδυφλεγής βόμβα στα θεμέλια του συντηρητικού μπλοκ της ιεράς συμμαχίας. Θεωρούν ότι είναι μια κλασσική περίπτωση έργου περισσότερο καλλιτεχνικού και λιγότερο επιστημονικού , το οποίο υπηρέτησε μια συγκεκριμένη ιδέα . Συγχρόνως αποτέλεσε αντικείμενο ακραίας και αυστηρής λογοκρισίας εκ μέρους των αρχών της Αυστρίας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Αποτέλεσμα της οποίας υπήρξε ο τραγικός θάνατος του Ρήγα και των επτά συντρόφων του.